|
Бир одамнинг қарзлари бўлиб, тўлаш вақти келсаю лекин моли қарзларини тўлашга етмаса, қарз берган кишилар ҳокимдан унинг молини ҳибсга олишни сўрашса уларнинг талабини бажариш лозим бўлади. Бошқа одамлар у билан муомала қилишдан сақланишлари учун унинг моли ҳибс қилиб қўйилганини эълон қилиб қўйиш мустаҳабдир. Ҳибс қилиб қўйилса бу билан тўрт ҳукм собит бўлади: Биринчиси: қарз берган кишиларнинг унинг молига ҳақдорлиги. Иккинчиси: молини тасарруф қилишдан уни ман қилиш. Учинчиси: кимда моли бўлса ўша одам бу молга – агар шартлар топилса – бошқа қарз берувчилардан кўра ҳақлироқ бўлиши. Тўртинчиси: ҳоким унинг молини сотиб, қарз берган кишиларга қарзини тўлаши мумкинлиги. Муфлис молини ҳибсга олишга далил Каъб ибн Молик ривоят қилган ушбу ҳадисдир:
«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ A حَجَرَ عَلَى مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ مَالَهُ، وَبَاعَهُ فِى دَيْنٍ كَانَ عَلَيْهِ»
«Росулуллоҳ с.а.в. Муоз ибн Жабалнинг молини ҳибс қилдилар ва унинг қарзини тўлаш учун уни сотдилар». Ҳоким ривояти. Абдурраҳмон ибн Каъбдан шундай дегани ривоят қилинди:
«كَانَ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ مِنْ أَفْضَلِ شَبَابِ قَوْمِهِ، وَلَمْ يَكُنْ يُمْسِكُ شَيْئًا فَلَمْ يَزَلْ يُدَانُ حَتَّى أَغْرَقَ مَالَهُ فِى الدَّيْنِ فَكَلَّمَ النَّبِىُّ A غُرَمَاءَهُ فَلَوْ تُرِكَ أَحَدٌ مِنْ أَجْلِ أَحَدٍ لَتَرَكُوا مُعَاذًا مِنْ أَجْلِ رَسُولِ اللَّهِ A فَبَاعَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ A مَالَهُ حَتَّى قَامَ مُعَاذٌ بِغَيْرِ شَىْءٍ»
«Муоз ибн Жабал қавмининг энг яхши йигитларидан эди. У ҳеч нарсани ушлаб турмас, доим қарз оларди. Оқибатда моли қарзга ғарқ бўлиб кетди. Шундан кейин Набий с.а.в. унга қарз берганлар билан гаплашиб «агар бировнинг ҳурматидан бировни ўз ҳолига қўйишга тўғри келганида Росулуллоҳ с.а.в. ҳурматидан Муозни албатта ўз ҳолига қўйишарди» дедилар-да уларга унинг молини сотиб бердилар. Ҳатто Муоз ҳеч нарсасиз қолди». Ҳоким ривояти.
Муфлис зиммасида одамларнинг молдан иборат ёки тўғри одамнинг исботловчи ҳужжат келтириши билан мол қарз бўлишни лозим қиладиган нарсадан иборат ҳақлари борлиги исботланса ёки унинг ўзи буни чиндан тан олса, унинг бор нарсаси сотилиб, қарз берганларга бўлиб берилади. Лекин ночор ҳолга тушиб қолган қарздорни ҳибсга олиш мутлақо ҳалол бўлмаганидек муфлисни қамаш ҳам асло ҳалол бўлмайди. Бунга далил Аллоҳ Таолонинг ушбу қавлидир:
420-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434